راه اندازی مراکز گذری کاهش آسیب یا «دی. آی. سی»، راهکاری است که در روند درمان معتادان و کاهش آسیب های اجتماعی برآمده از اعتیاد می تواند دستاوردهایی ارزنده را به بار آورد.
توزیع و مصرف موادمخدر پدیده ای است که آسیب های آن نه تنها فروشندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر که خانواده ها و به طور کلی جامعه را نیز درگیر خود کرده است.
آمارهای رسمی و بررسی های میدانی نشان می دهد که ناامنی های اجتماعی و پیامدهای آن چون سرقت، کارتن خوابی و … و مسایلی نظیر ابتلا به بیماری های اچ. آی. وی (ایدز) و هپاتیت، ایجاد فحشا، افزایش طلاق، رشد شمار کودکان کار و … در بسیاری از موارد با متغیری چون اعتیاد رابطه مستقیم می یابد. واکاوی این مساله و رهایی از آسیب های این پدیده نیازمند بررسی های کارشناسانه است؛ موضوعی که طی سال ها پاسخ و راهکار چندان مناسبی درباره آن ارایه نشده و همین مساله خود برگستره آسیب های اجتماعی ناشی از اعتیاد افزوده است.
در راستای اقدام موثر برای برخورد با پدیده شوم اعتیاد و پیامدهای اسفبار آن، دستگاه هایی مانند شهرداری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اجرای طرح هایی چون ساخت گرمخانه ها و مراکز ترک و درمان اعتیاد تلاش می کنند نه فقط به کاهش آسیب های ناشی از مصرف مواد کمک کنند بلکه هر کدام به سهم خود برای بهبود بیماری اعتیاد و وضعیت سلامت جسمی و روانی معتادان گام های موثری بردارند.
مراکز گذری کاهش آسیب یا (DIC) یکی از طرح ها و اقدام های یاد شده در کشور است که مبارزه مستقیم با پیامدهای ویرانگر مصرف مواد مخدر را هدف خود قرار داده است. این مراکز به دانشگاه علوم پزشکی ایران وابسته اند و پیشگیری از گسترش عفونت های خطرناک چون انواع هپاتیت، ایدز، سل، بهبود زخم های عمیق و عفونی ناشی از مصرف مواد مخدر در میان معتادان نمونه هایی از هدف آن ها به شمار می روند.
در این پیوند، پژوهشگر ایرنا در یکی از مراکز دی. آی. سی شهرستان کرج حضور یافت و در گفت و گو با «عزالدین علوی» کارشناس ارشد مشاوره و مسوول برنامه کاهش آسیب مرکز دی. آی. سی کرج و «شیوا فرمانی» کارشناس ارشد مشاوره خانواده و مدیر این مرکز به بررسی ساز وکارها و خدمات ارایه شده در این مراکز پرداخت.
*** هدف از تاسیس مراکز دی. آی. سی چیست؟
آموزش و آگاه سازی، پایه اصلی خدمات مراکز دی. آی. سی را تشکیل می دهد. این مراکز در راستای کاهش هر چه بیشتر آسیب های جسمی و روانی ناشی از مصرف مواد مخدر به مراجعه کنندگان خدماتی را ارایه می دهند.
در همین ارتباط، علوی به گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا گفت: مراکز گذری کاهش آسیب چند سالی است که مانند کشورهای دیگر در ایران راه اندازی شده اند و سال به سال بر شمار آن ها افزوده می شود. این مراکز با اخذ مجوز فعالیت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به افراد کارتن خواب و گرفتار ِبیماری اعتیاد خدماتی را ارایه می دهند و فعالیت آن ها نیز تحت نظارت دانشگاه های علوم پزشکی صورت می گیرد.
به گفته وی، کاهش آسیب به عنوان یکی از راهکارهای مهم و روشمند بهداشت عمومی به منظور جایگزینی در رفتارهای پرخطر افراد جامعه انتخاب شده است. به این معنا که سیاست ها و برنامه هایی در دستور کار قرار می گیرد که هدف اولیه آن کاهش پیامدها و عوارض بهداشتی سوء مصرف مواد است. علوی افزود: اجزای این برنامه ها، عوارض سوء مصرف مواد چون بیماری های عفونی و خونی (ایدز و هپاتیت) را بدون نیاز به توقف مصرف تا اندازه زیادی کاهش می دهد. در واقع برنامه کاهش آسیب، پذیرش مساله سوء مصرف مواد در جامعه است به این معنا که تلاش می شود فرد مصرف کننده در مسیر مصرف مواد با اعمال نادرست و ناآگاهانه به خود و دیگران آسیب نرساند.
وی همچنین با اشاره به برنامه های این مراکز برای مصرف کنندگانی که به حضور فیزیکی در مرکز تمایل ندارند،گفت: با راه اندازی مرکز گذری روزانه و تیم های امدادرسان سیار، چنین بیمارانی نیز هدف خدمات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و درمانی مرکز قرار می گیرند. تیم امدادرسان تیمی دست کم دونفره است که به معتادانی که به مراکز مراجعه نمی کنند، خدمات کاهش آسیب را ارایه می دهد.
این مشاور ترک و درمان اعتیاد اظهار کرد: تیم کمک به پیشگیری از ابتلا به اچ. آی. وی نیز یکی از روش های مهم و اثربخش این مرکز است. در این روش، گروه همسان با تنظیم قرار ملاقات با گروه هدف (معتادان تزریقی) در نوبت های منظم در پاتوق معتادان حضور می یابند و به ارایه آموزش و خدماتی چون توزیع سرنگ و سر سوزن استریل، وسیله های پیشگیری از بارداری، برگه های آموزشی و اطلاع رسانی به این بیماران یاری می رسانند.
وی افزود: تیم های امدادرسان سیار نیز به صورت تیم های ۲ تا سه نفره در تمامی روزهای هفته به جز روزهای تعطیل، محله های پرخطر را شناسایی و به معتادان و افراد در معرضِ خطر این محله ها خدمات رسانی می کنند.
علوی با برشمردن اصلی ترین فعالیت های این گروه برای کنترل انتقال ویروس اچ. آی. وی افزود: آگاه سازی فرد معتاد یا دارای رفتارهای پرخطر جنسی، ارایه ابزارهای مناسب جهت کاهش عوارض، آموزش روش های تزریق و رفتار جنسی سالم، کاهش شیوع خونی هپاتیت ب و سی ونیز اچ. آی. وی در معتادان تزریقیِ مراجعه کننده و خانواده هایشان، ارتباط میان گروه های خودیاری، کاهش احتمال مصرف بیش از اندازه، هدایت مصرف کنندگان از بازار غیرقانونی به مواد قانونی مانند متادون و هدایت مصرف کنندگان از مواد قابل تزریق به مواد غیرتزریقی از جمله فعالیت های گروه های امدادرسان سیار است.
*** ساز وکار فعالیت مراکز دی. آی. سی
چگونگی پذیرش مراجعه کنندگان و دسته بندی آنان از دیگر محورهای گفت و گوی پژوهشگر ایرنا با مسوولان مرکز دی آی سی کرج بود.
فرمانی در توضیح فعالیت های این مراکز و چگونگی پذیرش افراد در آن گفت: ابتدا تیم سیار، محل ها یا پاتوق های این افراد در سطح شهر را شناسایی و با آنان ارتباط برقرار می کند. آن دسته از افرادی که به حضور در مرکز هیچ تمایلی ندارند، وارد حوزه هدف تیم سیار می شوند، به این صورت که تیم سیار، روزانه به پاتوق های آنان سر می زند و خدمات کاهش آسیب را در محل های مورد نظر به آنها ارایه می دهد. در این میان، بسته های بهداشتی مانند سرنگ، سرسوزن، پد الکلی، آب مقطر، چسب زخم و مواد غذایی به بیمارانی که در محل های همیشگی خود حضور داشته و تغییر مکان نداده باشند، ارایه می شود.
فرمانی ادامه داد: دسته دومِ مراجعان مراکزِ دی آی سی افرادی هستند که در مرکز حضور پیدا می کنند و در صورت ایجاد اعتماد، مراجعه آنان روزانه است و از خدماتی مانند استحمام، تغذیه، بسته های بهداشتی، خدمات مشاوره و آزمایش های تشخیص بیماری بهره مند می شوند. این افراد اما تمایلی به ترک اعتیاد ندارند.
وی دسته سوم را شامل افرادی دانست که افزون بر خدمات کاهش آسیب می خواهند اعتیادشان را ترک کنند. این افراد وارد بخش «ام. ام. تی» یا درمان نگهدارنده با متادون می شوند. معتادان در این بخش بر اساس تجویز پزشک مرکز، داروی متادون را به صورت روزانه دریافت می کنند و به چرخه درمان بیماری وارد می شوند.
مسوول مرکز دی. آی. سی کرج با اشاره به رایگان بودن خدمات ارایه شده در این مرکز افزود: پرداخت بخش بیشترِ هزینه متادون توزیعی دراین مراکز را دولت بر عهده گرفته است و پانسمان زخم و جراحت های سطحی، پذیرایی با ارایه یک وعده غذای گرم و چای، فراهم کردن شرایط استحمام، تهیه پوشاک، برگزاری جلسه های آموزشی، مشاوره در مورد بیماری های خاص نظیر ایدز و هپاتیت، مشاوره اعتیاد و آموزش رفتارهای سالم، استراحت در ساعت های فعالیت مرکز، ویزیت رایگان پزشک، ارایه مشاوره و … از دیگر خدمات رایگان در این مراکز است.
*** چشم انداز مراکز دی. آی. سی و بایسته های ارتقا
گسترش فعالیت های مرکز و تلاش برای همکاری با دیگر نهادها در راستای بهبود وضعیت معتادان طرد شده از جامعه و خانواده، از برنامه های این مرکز در سال جاری است.
فرمانی در توضیح چشم انداز برنامه های این مرکز گفت: متاسفانه اغلب افرادی که زیر پوشش مرکز ما هستند نه تنها از جامعه طرد شده اند بلکه خانواده هایشان نیز تمایلی به حضورشان در جمع خود ندارند. از این رو با توجه به امکانات مرکز، در نظر داریم، خانواده درمانی مستمر را در این مرکز راه اندازی کنیم زیرا پذیرش این بیماران در خانواده باعث می شود که جامعه نیز راحت تر آنان را بپذیرد.
وی همچنین اظهار کرد: در طول هفته با برگزاری سه تا چهار جلسه مشاوره فردی با حضور روانشناسان داخل و خارج مرکز و همچنین افرادی که در بخش «ان.اِی» (انجمن معتادان گمنام یا افراد بهبود یافته) فعالیت دارند، تلاش می کنیم روند بهبود این بیماران با سرعت بیشتری انجام شود.
مسوول مرکز دی. آی. سی کرج بر این باور است که برای تکمیل روند بهبودی معتادان و بازگشت آنان به زندگی باید مراکزی مانند مددکاری، کارآفرینی و توانمندسازی را ایجاد کنیم، تا بدین گونه فرصت حضور دوباره در جامعه را داده باشیم.
فرمانی با اشاره به انتظارهای فعالان این حوزه از جامعه عنوان کرد: مشکل مهمی که با آن روبه رو هستیم، این است که بسیاری از مردم با اغلب معتادان براساس برچسب کارتن خواب و معتاد برخورد می کنند و در بسیاری مواقع نمی خواهند که چنین افرادی در محل های زندگی شان حضور یابند از این رو جامعه باید در نوع نگاه خود به این افراد بازبینی کند.
به گفته وی، چالش مهم دیگر در زمینه فعالیت مراکز دی. آی. سی، به میزان ظرفیت این مراکز برای پوشش بیماران و آسیب دیدگان باز می گردد. بنابر آمار موجود روزانه فقط ۵۰ نفر داخل مرکز و ۵۰ نفر خارج از مرکز از خدمات ارایه شده آنها استفاده می کنند در حالی که مراجعه کنندگان بیش از این میزان هستند.
فرمانی در پایان گفت: حمایت های مردم و کمک های خیریه باعث می شود که بیماران بیشتری را زیر پوشش فعالیت های خود قرار دهیم، البته بازگشت بهبودیافتگان به جامعه و کانون خانواده و همچنین پیشگیری از بازگشت آنان به مصرف مواد مخدر و اعتیاد، هدفی است که تحقق آن به همکاری دستگاه ها و سازمان های دولتی و غیر دولتی نیازمند است.
منبع خبر: ايرنا ۹۵٫۰۳٫۱۲