قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر آخرین آمار اعتیاد در کشور و جهان، وضعیت مراکز نگهداری معتادان و اردوگاهها، تغییر الگوی مصرف موادمخدر از سنتی به محرک و همچنین بیشترین انواع مواد مخدر مصرفی در کشور را اعلام کرد.
به گزارش خبرنگار بهداشت ودرمان فارس،مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ژوئن سال ۱۹۸۷ مبادرت به تصویب قطعنامه‌ای کرد و بر اساس آن روز ۲۶ ژوئن(۵تیر) به نام روز جهانی مبارزه با موادمخدر نامگذاری شد.
شعار امسال این روز جهانی«خوشی زندگی را در سلامتی جست‌وجو کن نه در موادمخدر» است و به مناسبت این روز با طاها طاهری،قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر به گفت و گو نشستیم.
او درباره روند اعتیاد در ایران و جهان، وضعیت مراکز نگهداری معتادان و اردوگاهها،تغییر الگوی مصرف موادمخدر،آمار معتادان،برخورد با توزیع کنندگان مواد مخدر،نقش خانواده و نظامهای آموزشی در پیشگیری از اعتیاد سخن گفت.
فارس: در آستانه روز جهانی مبارزه با مواد مخدر روند جهانی و کشوری مبارزه با مواد مخدر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طاهری: متأسفانه در سالهای گذشته شاهد افزایش کشت و تولید مواد مخدر اعم از افیونی و محرک در جهان بوده‌ایم و این نشانه خوبی نیست.
فارس: به تازگی طرفداران قانونی‌سازی مواد به طور علنی و از زبان رؤسای جمهور برخی کشورها نظر خود را بیان می‌کنند این روند را چگونه می‌بینید؟
طاهری: روند قانونی‌سازی مصرف مواد روند جدیدی نیست و سالهای پیش هم مطرح بوده است به طور مثال در برخی از کشورهای اروپایی مانند هلند این کار از سالها پیش صورت گرفته اما گسترش این ایده در بخش دولتی موضوع تازه‌ای است آنها فکر می‌کنند در مبارزه با مواد مخدر به بن‌بست رسیده‌اند یا توان مبارزه را ندارند اما از طریق دولتهایی که صاحب برنامه قوی در عرصه مبارزه هستند همچنان بر ادامه روند مبارزه با مواد مخدر تأکید دارند.
پدیده اعتیاد مانند هر پدیده اجتماعی یا اقتصادی تابع برنامه‌های هر دولت است. در کشور شاهد تغییرات در الگوهای مصرف بوده‌ایم. در واقع اعتیاد از نظر نوع مواد مصرفی گسترده شده اما برنامه‌های ما، مخفی بودن اعتیاد را تا حد زیادی کاهش داده و بهترین راه‌حل برای مقابله با مواد مخدر توجه به آگاهی‌رسانی همراه با مقابله با شیوه‌های جدید تولید و قاچاق مواد مخدر و شناخت دقیق از وضعیت است.
فارس:میزان رشد اعتیاد در کشور چقدر است؟
طاهری: بر اساس آخرین آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) روند مصرف مواد مخدر با شیب ملایم در حال افزایش است به طوری که در سال ۲۰۱۰-۲۰۱۱ به طور میانگین ۲۲۶ میلیون نفر برابر با ۵ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال در جهان حداقل یکبار در سال مواد مخدر را مصرف کرده‌اند.
این میزان در مقایسه با سال ۲۰۰۹ به میزان ۱۸ درصد و نسبت به سال ۲۰۰۸، ۱۲ درصد افزایش داشته است اما در مورد وضعیت مصرف مواد مخدر در ایران طبق آخرین تحقیقات صورت گرفته تعداد مصرف کنندگان یک میلیون و ۳۲۵ هزار نفر اعلام شده است و بر اساس نتایج این پژوهش نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال ۲٫۶۵ درصد است.
نتایج طرح ملی شیوع‌شناسی مصرف مواد نشان می‌دهد که تریاک، شیشه، کراک و هروئین به ترتیب بیشترین مواد مخدر مصرفی در کشور هستند همچنین شیوع مصرف مواد روانگردان و محرک‌های از نوع آمفتامین ها و متاآمفتامین‌ها (شیشه) در کشور به سرعت افزایش یافته است.
فارس: تغییر الگوی مصرف از مواد سنتی و طبیعی به مواد صنعتی و شیمیایی را چگونه می‌بینید؟
طاهری: این تغییر الگو از جمله مهمترین دغدغه‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر است.با اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر در سال ۸۹ موانع قانونی برای مهار و کنترل این معضل در کشور برطرف شد و با اقدام به موقع نیروهای مقابله‌ای و تشدید مجازات‌ها این معضل نوظهور در کشور در حال مهار شدن است اما همچنان با توجه به تمرکز و فعالیت مافیایی مواد مخدر در منطقه باید دستگاه‌های اجرایی هشیار بوده و تحولات ملی و منطقه‌ای را رصد کنند و فرایندهای عرضه و تقاضا را بررسی کرده و تهدیدات ناشی از مواد مخدر و روانگردانها را ارزیابی کنند.
فارس:ارزیابی شما از روند اعتیاد در جهان و کشور چیست؟
طاهری: مواد مخدر به عنوان یک سیستم هوشمند، پویا، خلاق و دینامیک با سابقه عمر حدود ۶هزار سال، دائماً با جذب مشتریان جدید به دنبال استمرار حیات خود بوده، به گونهای که افراد را در سنین مختلف، مشاغل، جنسیت، تأهل و تجرد، تحصیلات، شهری و روستایی و با دلائل مختلف به سمت خود میکشاند.
این سیستم در عصر هزاره سوم که موسوم به عصر کثرت و تنوع است، با افزایش اندازه و حجم، نسبت به تولید انواع مواد مخدر، مواد محرک، مواد توهم زا و مواد استنشاقی اقدام کرده تا بتواند ضمن کسب سود، نسبت به انهدام نسلها، کاری کند.
فارس: با توجه به پیچیدگی و ابهام این سیستم، آینده‌نگری آن مشکل است بنابراین چگونه می‌توان آینده احتمالی اعتیاد را تبیین کرد؟
طاهری: تبیین این آینده نگری به عوامل گوناگونی بستگی دارد.یکی از این عوامل میزان مصرف مواد است با توجه به پیچیدگیهای سبک زندگی در قرن ۲۱ در ابعاد مختلف، اعم از شکل گیری الگوهای جدید روابط اجتماعی، اوقات فراغت و لذت طلبی افراطی و همچنین تغییر ارزشها، بروز خرده فرهنگها و تضعیف باورهای مذهبی و اخلاقی، قابل پیشبینی است که باعث شده شاهد افزایش مصرف مواد باشیم.
همچنین تغییر الگو و نوع مواد مصرفی نیز تأثیرگذار است با توجه به شکل گیری گونه‌های جدید از انواع مواد، اصولاً گرایش به موادی که به راحتی مصرف شوند و تأثیرات سریعتر در ابعاد روانی داشته باشند و اثرات آن از لحاظ جسمی کمتر و ارزان قیمت نیز باشد، بیشتر خواهد بود.
فارس: در این تغییرات احتمالی شاهد تغییر سن و جنس معتادان در کشور نیز بوده‌ایم در این مورد توضیح دهید؟
طاهری: به نظر میرسد متغیرهای سن، جنسیت، تحصیلات، مشاغل و غیره در مصرف کنندگان موادمخدر با دگرگونیهایی زیادی مواجه شده به گونهای که شاهد کاهش سن مصرف کنندگان و افزایش ورود زنان، شاغلان و افراد تحصیلکرده به چرخه مصرف هستیم.
فارس: میزان مصرف مواد مخدر و روانگردان در بین نوجوانان، جوانان، زنان و دانشجویان چقدر است؟
طاهری: بر اساس نتایج طرح شیوع شناسی سوء مصرف مواد در بین شهروندان کشور می‌توان گفت که ۹۱ درصد معتادان را مردان و ۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
میزان مصرف مواد در گروه سنی ۱۵ تا ۱۹ سال معادل ۱۳٫۵۶درصد،گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ سال معادل۱۶٫۸۳ درصد، ۲۵ تا ۲۹ سال معادل ۱۴٫۳۲ درصد بوده و بقیه به گروههای سنی ۳۰ تا ۶۴ سال اختصاص دارد.
وضعیت تحصیلات مصرف کنندگان موادمخدر نیز به این صورت است که ۵٫۶۸ درصد بی سواد، ۸٫۰۳درصد تحصیلات ابتدایی، ۱۱٫۷۶ درصد راهنمایی، ۳۷٫۸۶ درصد متوسطه، ۱۵٫۲۲درصد مقطع کاردانی و ۲۱٫۴۵ درصد لیسانس و بالاتر را دارند.
فارس: ورود سایتهای اینترنتی و شبکه‌های ماهوارهای در عرصه گسترش مواد مخدر و روانگردانها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
طاهری: با توجه به توسعه عصر ارتباطات، آینده اعتیاد شاهد تحولات سایبری خواهد شد. به گونهای که شبکه‌های مافیای مواد مخدر و روانگردانها، ضمن تقویت تبلیغات برای تغییر نگرش و ایجاد باورهای غلط برای جذب افراد جدید به جرگه اعتیاد، سعی می‌کنند نسبت به آموزش روشهای تولید مواد محرک و توهمزا از طریق وب سایتها و … اقدام کرده تا جایی که افراد حتی در منزل نسبت به ساخت این گونه مواد اقدام کنند.
البته کاهش کنترل و کارکرد خانواده نیز در این موضوع مهم است. با توجه به توسعه کانالهای ارتباطاتی و در نتیجه ضعف کارکرد والدین، اعتیاد در آینده تهدید جدی برای نوجوانان محسوب می شود.این در حالی است که کنترل و مهار پدیده مواد مخدر و روانگردانها با توجه به سرعت روز افزون تغییرات اجتماعی و پیچیدگیهای آن، دستگاه‌های مبارزه کننده را با سختیهای زیادی مواجه کرده است.
فارس: از نظر ستاد مبارزه با مواد مخدر یک معتاد مجرم است یا بیمار، اگر مجرم است،چگونه با وی برخورد می رود و اگر بیمار است، چه کسی مسئول و متولی یک فرد معتاد است؟
طاهری:معتاد یک بیمار است و راهبرد جدید ستاد مبارزه با موادمخدر در چند سال اخیر مبتنی بر رویکرد بیمار انگاری معتادان، موجب شد که از ورود مصرف‌کنندگان و استعمال کنندگان موادمخدر به زندانها جلوگیری شده و از حجم ورودی زندانیان تا حدود زیادی کم شود.
از طرفی درصد زندانیان با جرائم موادمخدر نیز به نسبت جرائم دیگر کاهش یافت. این رویکرد در مقابل رویکرد گذشته (جرم انگاری اعتیاد) باعث تغییر روند در فرایندهای اجرایی شده و راهبرد درمان محوری ملاک عمل واقع شد.
همچنین بر اساس قانون جدید معتاد بیمار شناخته شده و باید در فرایند درمان قرار بگیرد. در حال حاضر نیز معتادان متناسب با شرایطشان به مراکز درمانی ماده ۱۵ یا ۱۶ اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر منتقل می‌شوند و در چرخه درمانی و روانشناسی قرار می‌گیرند و سعی شده تا با حمایت‌های صورت گرفته مانند مهارت‌آموزی به سمت زندگی سالم هدایت شوند.
فارس: تکلیف معتادانی که به درمان تن نمی‌دهند، چیست، آیا به زندان فرستاده می شوند یا اردوگاه؟
طاهری: قانون مبارزه با مواد مخدر در مورد معتادانی که تن به درمان نمی‌دهند و نمی‌خواهند درمان شوند، ماده ۱۶ اصلاحیه را مصوب کرده که بر اساس آن افراد معتاد به موادمخدر و روانگردان و فاقد گواهی تحت درمان و متجاهر به اعتیاد و همچنین نگهداری آنان در مراکز نگهداری، درمان و کاهش آسیب معتادان به مدت ۳ ماه و با دستور قضایی به مرکزی به نام مرکز نگهداری، درمان و کاهش آسیب منتقل شده و تحت درمان قرار می‌گیرند و هم اکنون نیز این مرکز در ۱۷ استان کشور راهاندازی شده است.
فارس: مسئله ایجاد اردوگاههای نگهداری معتادان به کجا رسید، اگر چنین مراکزی داریم یا قرار است داشته باشیم، لطفاً توضیح دهید و اگر لغو شده است،؛ علت آن چیست؟
طاهری: قرار است ۷ اردوگاه محکومان مواد مخدر در ۷ استان کشور راهاندازی شوند.در ابتدا برای افتتاح پنج مرکز (استان‌های خراسان رضوی، تهران، اصفهان، سیستان و بلوچستان، کرمان) در دو نوبت اعتباراتی بالغ بر۶۰ میلیارد تومان طی مصوبات جلسه ۵۳۶ شورای عالی امنیت ملی در سال ۸۹ و همچنین ۳۰ میلیارد تومان در جلسه ۵۵۳ شورای عالی امنیت ملی در سال ۹۰ اختصاص داده شده است.
همچنین معادل ۱۰ میلیارد تومان نیز مختص مرکز فشافویه تهران در سال ۹۱ طی مصوبه یکم آذر ۹۱ هیئت دولت در نظر گرفته شده که به استانداری تهران نیز دستور پرداخت داده شده اما با وجود این مصوبه، از سوی استانداری تاکنون هیچ گونه اقدام مالی صورت نگرفته است.
علاوه بر این ۵ مرکز، در سال ۹۰ احداث دو مرکز نگهداری معتادان طبق ماده ۴۲ قانون،در استان‌های گلستان و خوزستان از محل اعتبارات ستاد مبارزه با مواد مخدر در دستور کار قرار گرفته است.
همچنین دولت با وجود شرایط تنگنای مالی، پول سازمان زندانها را برای اجرای ماده ۴۲ تأمین کرد، در مشهد، سیستان‌وبلوچستان، اصفهان، کرمان، تهران، خوزستان و گلستان این منابع پرداخت شده و این غیر از مبالغی است که استانداران خارج از برنامه و از بودجه عمومی خود به سازمان زندانها می‌دهند در واقع دولت دهم بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان برای راهاندازی اردوگاه نگهداری محکومان موادمخدردر ۷ استان اختصاص داد که ۴ استان تکمیل شده و ۳ استان دیگر در حال تکمیل است.
فارس:در مورد اثر بخشی و بازدارندگی این مراکز توضیح دهید؟
طاهری:با ایجاد این مراکز علاوه بر افزایش ظرفیت ۳۷ هزار نفری مراکز نگهداری محکومان مواد مخدر که کمکی برحل مشکلات موجود در زندانها از نظر افزایش ظرفیت زندانهای کشور خواهد بود، امکان اجرای طرح تفکیک در زندانها با هدف جداسازی محکومان حمل ونگهداری و قاچاق مواد مخدر از سایر معتادان نیز به وجود آمده ، همچنین می‌توان با آموزش فنی و حرفه ای در این گونه مراکز، مشاغلی را به محکومان مواد مخدر آموزش داد تا در صورت اتمام دوره محکومیت و بازگشت مجدد، به سوی جرائم گذشته نروند و از حرفه‌های آموخته شده برای امرار معاش خود بهرمند بگیرند.
فارس: فکر می‌کنید نقش خانواده و آگاهی بخشی به خانواده‌ها و مردم برای پیشگیری از اعتیاد تا چه میزان در کاهش آمار اعتیاد در کشور موثر است؟
طاهری:خانواده به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی نقش موثری در شکلگیری شخصیت دارد به گونهای که ۸۵ درصد شخصیت انسانها در این مکان مقدس شکل می‌گیرد. واضح است به هر میزان والدین از آموزشهای کافی در عرصه مهارتهای زندگی- سبک سالم فرزند پروری و مدل زندگی برخوردار باشند، شخصیت کودک و نوجوان به نحو شایسته پرورش یافته که نتیجه مستقیم آن را در فرزندان شاداب، با معنویت کافی همراه با کنترل خشم، مدیریت اضطراب و استرس با قدرت تصمیم گیری منطقی و مسئولیت پذیری لازم با ارتباطات سالم فردی و اجتماعی، اعتماد به نفس و عزت نفس بالا خواهیم دید.
به هر میزان که والدین با اعمال نقشهای صحیح حمایتی، هدایتی و نظارتی نسبت به فرزندان اقدام کنند از انحراف آنان به رفتار های پرخطر جلوگیری خواهند کرد. البته باید یادآور شد که علاوه بر این موارد،خانواده باید نسبت به انتقال اطلاعات صحیح و مستمر به فرزندان در عرصه پیشگیری از اعتیاد مبادرت کرده و همواره فضای خانه باید به فضای یادگیری در ابعاد آگاه سازی و مهارتی تبدیل شود. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که نقش خانواده در عرصه فرهنگی و پیشگیری در امر مبارزه نرم افزاری با مواد مخدر و روان گردانها بی‌نظیر است و آموزش خانواده ها در خصوص مهارتهای زندگی و همچنین سبک های فرزند پروری می‌تواند پیشگیری اولیه را بوجود آورد.
فارس:نقش نظام آموزشی مدارس و دانشگاهها را در این عرصه چگونه می‌بینید؟
طاهری:مدارس به عنوان کانون تعلیم و تربیت رسمی عمومی و محل کسب تجربههای تربیتی و نیز دانشگاهها، تکمیل کننده بقیه شخصیت و هویت سالم کودکان- نوجوانان و جوانان هستند به هر میزان نظام آموزشی از دوران کودکی تا تحصیلات تکمیلی متناسب با سن تقویمی و عقلی نوجوانان و جوانان نسبت به ارتقاء‌سطح آگاهی و اطلاعرسانی مناسب در خصوص عواقب و پیامدهای سوء مصرف مواد مخدر و روان گردانها، توانمندسازی و مهارت آموزی نوجوانان و جوانان در ابعاد مختلف با هدف ارتقاء سلامت فردی، روانی، اجتماعی و معنوی گام بردارد، شاهد انسانهای سالم خواهیم بود.
بر این اساس بهره گیری از تمام ظرفیتهای مدارس و دانشگاهها در عرصه مبارزه فرهنگی با مواد مخدر و روانگردانها مانند استفاده از محتوای آموزشی مناسب، اعمال روشهای تربیتی صحیح برای درونی سازی و تعمیق باورهای خودکنترلی و خویشتنداری، جلب مشارکت دانش آموزان و دانشجویان برای ایفای نقش در مبارزه با مواد مخدر و روانگردانها و همچنین ارائه خدمات مشاوره‌ای برای افزایش سلامت روانی آنان به ویژه به دانش آموزان و دانشجویان در معرض خطر، موجب مصون سازی آنان در برابر بزرگترین تهدید فرهنگی و اجتماعی یعنی مواد مخدر و روانگردانها می‌شود.
فارس: با فروشندگان مواد مخدر چطور برخورد می کنید چرا که گفته می شود اغلب این فروشندگان در حاشیه امن قرار دارند و خیلی سریع آزاد می‌شوند؟
طاهری: با توجه به اینکه مهمترین هدف ما سلامت جامعه و ارتقای امنیت روانی شهروندان از راه افزایش ضریب امنیتی در ابعاد زندگی اجتماعی مردم است اقدامات متعددی در راستای برخورد با قاچاقچیان و توزیع‌کنندگان مواد صورت گرفته و در جریان است. با بررسی های صورت گرفته ستادمبارزه با موادمخدر بیش از پیش به اهمیت برخورد با خرده‌فروشان به عنوان حلقه مهم ارتباطی دو طیف قاچاقچی و مصرف‌کننده ورود کرده و این موضوع از برنامه‌های مهم هدف‌گذاری شده ستاد است.
در این رابطه اقدامات مهمی مانند طرح مبارزه با توزیع‌کنندگان مواد مخدر تدوین شده و با ایجاد، تکمیل یا ساماندهی مراکز مربوط به ماده ۴۲ قانون به موازات اردوگاههای کاهش آسیب و ظرفیت‌سازی در سایر مراکز همانند کمپ‌ها و مراکز نگهداری متهمان به تدریج این اهداف در حال پیاده شدن است.
اجرای این عملیات از چند جنبه مهم مدنظر قرار گرفته است؛اول قطع یکی از حلقه‌های مهم زنجیره تولید تا مصرف یعنی حلقه توزیع به عنوان حلقه واسط بین تولید و قاچاق مواد از یک سو و مصرف‌کنندگان یا معتادان از سوی دیگر و این در حقیقت به نوعی وارد کردن ضربه به کانون‌های تولید و قاچاق را دنبال می‌کند.
دوم ایجاد امنیت روانی برای آحاد جامعه و بحث سالم‌سازی محیط است. طرح در این راستا جلوگیری از آلوده‌سازی جوانان و نوجوانان از سوی این قبیل افراد که عمدتاً با اهداف سودجویانه دنبال می‌شود را دنبال می‌کند.
هدف دیگری که این طرح دنبال می‌کند کنترل تلفات و ضایعات انسانی ناشی از ناخالصی مواد توزیعی از سوی شبکه‌های قاچاق مواد مخدر و روانگردان‌هاست که از سوی خرده‌فروشان خصوصاً معتادان که ما با نام معتادان خرده فروش می‌شناسیم انجام می‌شود. این موضوع به دلیل سر و کار داشتن با جان و زندگی جامعه مصرف‌کننده از اهمیت زیادی برخوردار است.
از سال۸۹ سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های مدونی در زمینه برخورد با معتادان پرخطر از یک سو و خرده فروشان از طرفی دیگر، در کمیته مقابله با ورود و عرضه مواد مخدر آغاز شد و طرح‌هایی مجزا در هر دو مقوله تهیه و به تصویب رسید و با تعیین مکانیزم جمع آوری، نگهداری و درمان معتادان و نیز شناسایی و برخورد با خرده‌فروشان در استان‌ها اجرایی شد.
فارس:طرح پاکسازی محلات برای مقابله با عرضه‌کنندگان مواد مخدر به کجا رسید؟
طاهری: برای تحقق عملی مقابله با خرده‌فروشان بر اساس برنامه‌ریزی‌های مدون صورت گرفته طرح شناسایی و پاکسازی مناطق آلوده در دستور کار قرار گرفت این طرح با دو رویکرد جمع‌آوری معتادان و تخریب مکان‌های آلوده و برخورد قاطع با خرده فروشان و توزیع کنندگان مواد، در حال پیاده شدن است و تیمی قوی با همکاری استانداران و مشارکت پلیس، دستگاه قضایی، بهزیستی، اداره کل زندانها، فرمانداران و شهرداران این مناطق آلوده، برای اجرا بسیج شده‌اند.
این اقدامات در حالی صورت می‌گیرد که به شکل مستمر شناسایی و پاکسازی نقاط آلوده با استفاده از شبکه اطلاعاتی بخش مقابله در رصد نیروهای امنیتی و انتظامی قرار دارد و در زمانهای مناسب علیه فعالیت شبکه‌های قاچاق، خرده فروشان و مناطق مختلف تجمع معتادان عملیات مناسب و منسجم در قالب طرح هایی مانند طرح ارتقای امنیت اجتماعی به شکل دوره‌های زمانی منظم صورت می‌گیرد.
گفت‌وگو از مرضیه سعادت