به گزارش روابط عمومی ستاد مبارزه با مواد مخدر به نقل از ایمنا؛ نوجوانی را می‌توان به زمینی حاصلخیز تشبیه کرد که هر بذری در آن کاشته شود، به سرعت رشد می‌کند. این زمین، به دلیل تغییرات هورمونی، تحولات شناختی و فشارهای اجتماعی، آمادگی ویژه‌ای برای پذیرش تأثیرات مثبت یا منفی دارد. اگر بذر سلامت روان در این زمین ضعیف یا بیمار باشد، علف‌های هرز اعتیاد فرصت می‌یابند تا جایگزین شوند و رشد کنند. در چنین شرایطی، حتی یک تجربه کوچک مصرف مواد می‌تواند به سرعت به الگویی پایدار تبدیل شود؛ زیرا نوجوان هنوز در حال ساختن هویت و چارچوب‌های رفتاری خود است. بنابراین، مراقبت روانی در این دوره نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی حیاتی برای جلوگیری از انحراف مسیر زندگی محسوب می‌شود.
مصرف مواد به مثابه سازوکار دفاعی
بسیاری از نوجوانان مصرف مواد را نه از سر لذت، بلکه به عنوان سازوکاری دفاعی در برابر فشارهای روانی تجربه می‌کنند. اضطراب امتحانات، ترس از طرد اجتماعی یا احساس ناکامی در روابط خانوادگی می‌تواند آنان را به سمت استفاده از مواد سوق دهد؛ این مواد برای آنان همچون سپری موقت در برابر اضطراب یا احساس شکست عمل می‌کنند. اما در واقعیت، سپری شکننده است که دیر یا زود فرو می‌ریزد و مصرف مواد نه‌تنها مشکل اصلی را حل نمی‌کند، بلکه آن را پیچیده‌تر ساخته و نوجوان را در چرخه‌ای گرفتار می‌کند که خروج از آن دشوارتر از ورود است.
مسیرهای جایگزین: هدایت انرژی به سوی خلاقیت
یکی از راه‌های مقابله با پیوند خطرناک سلامت روان و اعتیاد، هدایت انرژی نوجوانان به مسیرهای خلاقانه است. هنر، ورزش و فعالیت‌های اجتماعی می‌توانند همان کارکردی را داشته باشند که مواد مخدر به طور کاذب ارائه می‌دهند؛ تفاوت در این است که این جایگزین‌ها پایدار و سازنده هستند و به رشد شخصیت نوجوان کمک می‌کنند. به عنوان مثال، نوجوانی که درگیر موسیقی یا ورزش تیمی است، نه‌تنها اضطراب خود را مدیریت می‌کند، بلکه احساس هویت و ارزشمندی بیشتری نیز به دست می‌آورد و این مسیرها به او یاد می‌دهند که راه‌های سالمی برای مقابله با فشارهای روانی وجود دارد.
تأثیر رسانه‌ها و فشارهای جهانی
در دنیای امروز، نوجوانان نه‌تنها با فشارهای محلی، بلکه با جریان‌های جهانی فرهنگ و رسانه مواجه هستند. مقایسه خود با همسالان در شبکه‌های اجتماعی، احساس ناکافی بودن و فشار برای به‌روز بودن می‌تواند سلامت روان را تضعیف کند. نوجوانی که مدام خود را با تصاویر و روایت‌های غیرواقعی مقایسه می‌کند، ممکن است احساس کند تنها راه رسیدن به پذیرش اجتماعی، تجربه رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد است. این فشارها گاه نوجوان را به سمت مصرف مواد به عنوان راهی برای هم‌رنگی با جریان جهانی سوق می‌دهد، در حالی که در واقع او در دام الگویی ناسالم گرفتار می‌شود.
سلامت روان؛ بنیاد شکل‌گیری شخصیت و پیشگیری از اعتیاد
سمیه طاهری، روان‌شناس و مشاور خانواده، با بیان اینکه سلامت روان در دوران نوجوانی نقشی بنیادین در شکل‌گیری شخصیت و آینده فرد دارد، اظهار کرد: این دوره با تغییرات شدید زیستی، روانی و اجتماعی همراه است و هرگونه اختلال در سلامت روان می‌تواند زمینه‌ساز رفتارهای پرخطر شود که یکی از مهم‌ترین این رفتارها، گرایش به مصرف مواد و اعتیاد است که اغلب به عنوان راهی برای فرار از فشارهای روانی تجربه می‌شود.
وی افزود: نوجوانانی که با اضطراب، افسردگی یا اختلالات رفتاری روبه‌رو هستند، بیشتر در معرض خطر مصرف مواد قرار دارند؛ این اختلالات می‌توانند توانایی نوجوان در مدیریت هیجان‌ها و تصمیم‌گیری‌های سالم را کاهش دهند و در نتیجه، مواد مخدر یا الکل به عنوان ابزاری برای تسکین موقت احساسات منفی وارد زندگی آنان می‌شود.
نقش خانواده و محیط اجتماعی در خطرپذیری
طاهری با بیان اینکه خانواده و محیط اجتماعی نقش کلیدی در پیوند سلامت روان و اعتیاد دارند، تصریح کرد: نوجوانانی که از حمایت عاطفی کافی برخوردار نیستند یا در محیط‌های پرتنش زندگی می‌کنند، بیشتر به سمت مصرف مواد گرایش پیدا می‌کنند و نبود ارتباط سالم با والدین و دوستان می‌تواند احساس تنهایی و بی‌پناهی را تشدید کرده و زمینه‌ساز اعتیاد شود.
تشدید اختلالات توسط اعتیاد
این روان‌شناس با اشاره به اینکه مدرسه به عنوان محیط دوم زندگی نوجوانان، می‌تواند هم عامل محافظتی و هم عامل خطر باشد، عنوان کرد: فشارهای تحصیلی، رقابت شدید و نبود برنامه‌های حمایتی روانی در مدارس، احتمال گرایش به مصرف مواد را افزایش خواهد داد و در مقابل، وجود مشاوران روان‌شناس و برنامه‌های آموزشی درباره مهارت‌های زندگی می‌تواند نقش پیشگیرانه داشته باشد.
وی تأکید کرد: مصرف مواد نه‌تنها مشکلات روانی موجود را تشدید می‌کند، بلکه خود به ایجاد اختلالات جدید منجر می‌شود؛ نوجوانی که برای مقابله با اضطراب به مواد پناه می‌برد، در نهایت با افسردگی شدیدتر، افت تحصیلی و مشکلات اجتماعی روبه‌رو می‌شود و این چرخه معیوب باعث می‌شود اعتیاد و اختلالات روانی یکدیگر را تقویت کنند.
راهکار: رویکرد جامع پیشگیری
طاهری در پایان با بیان اینکه برای شکستن این چرخه، توجه هم‌زمان به سلامت روان و پیشگیری از اعتیاد ضروری است، اضافه کرد: آموزش مهارت‌های مدیریت استرس، تقویت ارتباطات خانوادگی، ایجاد محیط‌های حمایتی در مدرسه و دسترسی آسان به خدمات مشاوره‌ای می‌تواند نوجوانان را در برابر خطر اعتیاد مقاوم کند و رویکردهای جامعی که سلامت روان و پیشگیری از مصرف مواد را در کنار هم قرار می‌دهند، بیشترین اثربخشی را خواهند داشت.
نوجوانی؛ مرحله گذار و آسیب‌پذیری روانی
فاطمه خدادادی، روان‌شناس بالینی، با اشاره به دوره نوجوانی به عنوان مرحله‌ای از نوسان میان کودکی و بزرگسالی، اظهار داشت: این وضعیت گذار، همراه با تغییرات هویتی و فشارهای اجتماعی، نوجوان را آسیب‌پذیر می‌کند و در چنین شرایطی، هرگونه خلأ در سلامت روان می‌تواند زمینه‌ساز گرایش به رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد باشد.
وی افزود: در بسیاری از موارد، اعتیاد در نوجوانان بیشتر نشانه‌ای از مشکلات عمیق‌تر روانی است و مشکلات اصلی در حاشیه قرار می‌گیرند؛ مصرف مواد می‌تواند تلاشی برای پوشاندن اضطراب، افسردگی یا احساس بی‌ارزشی باشد، بنابراین درمان اعتیاد بدون توجه به ریشه‌های روانی آن، تنها سطح مشکل را می‌پوشاند و مؤثر نخواهد بود.
رابطه مستقیم ضعف خودپنداری با خطر اعتیاد
این روان‌شناس بالینی تصریح کرد: نوجوانان در تلاش برای ساختن هویت شخصی و اجتماعی خود هستند؛ اگر این فرایند با سردرگمی یا احساس ناکامی همراه شود، احتمال دارد فرد برای یافتن جایگاه یا پذیرش اجتماعی به مصرف مواد روی آورد و ضعف در خودپنداری و عزت‌نفس پایین، پیوندی مستقیم با خطر اعتیاد دارد.
تأثیر الگوهای ناسالم و فضای مجازی
خدادادی همچنین به نقش محیط اشاره کرد و ادامه داد: رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز در این پیوند نقش مهمی ایفا می‌کنند. نوجوانانی که در معرض الگوهای ناسالم یا تبلیغات غیرمستقیم مصرف مواد قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض خطر هستند و فشار برای هم‌رنگ جماعت بودن می‌تواند سلامت روان را تضعیف و مسیر اعتیاد را هموار کند.
وی تأکید کرد: سلامت روان ضعیف می‌تواند نوجوان را به سمت اعتیاد سوق دهد و اعتیاد نیز به‌نوبه خود سلامت روان را تخریب می‌کند؛ این رابطه دوطرفه باعث می‌شود نوجوان در چرخه‌ای گرفتار شود که خروج از آن دشوار است و مشکلات تحصیلی، روابط اجتماعی ناسالم و افزایش خطر رفتارهای پرخطر از پیامدهای این چرخه هستند.
ضرورت مداخلات جامع
خدادادی در پایان خاطرنشان کرد: برای مقابله با این پیوند پیچیده، رویکردی جامع لازم است؛ مداخلات باید هم سلامت روان نوجوان را تقویت کنند و هم آگاهی او را درباره خطرات مصرف مواد افزایش دهند. ترکیب آموزش مهارت‌های زندگی، حمایت خانوادگی و سیاست‌های اجتماعی پیشگیرانه می‌تواند راهی مؤثر برای کاهش خطر اعتیاد در نوجوانان باشد.
در تحلیل ماهیت اعتیاد در نوجوانان، کارشناسان بیان می‌کنند که سلامت روان و اعتیاد رابطه‌ای خطی ندارند، بلکه شبکه‌ای پیچیده از تأثیرات متقابل هستند؛ اعتیاد می‌تواند اختلالات روانی را تشدید کند و اختلالات روانی نیز می‌توانند اعتیاد را تقویت کنند. این وضعیت به گونه‌ای است که مانند تار عنکبوتی، نوجوان را در خود گرفتار می‌سازد و هر تلاش برای رهایی بدون حمایت، او را بیشتر درگیر می‌کند. به عنوان مثال، نوجوانی که برای مقابله با افسردگی به مصرف مواد روی می‌آورد، پس از مدتی با افسردگی شدیدتر، افت تحصیلی و مشکلات اجتماعی روبه‌رو می‌شود، چرخه‌ای که نشان می‌دهد اعتیاد و سلامت روان یکدیگر را تغذیه می‌کنند و بدون مداخله جدی، شکسته نخواهد شد.
نیاز نوجوان به روایت: جایگزینی شکست با داستان موفقیت
نوجوانان برای معنا دادن به زندگی خود نیازمند یک روایت منسجم هستند و اگر روایت غالب در ذهن آنان بر پایه شکست، بی‌ارزشی یا طرد اجتماعی باشد، مصرف مواد می‌تواند به بخشی از این داستان تبدیل شود؛ نوجوانی که خود را بازنده می‌بیند، ممکن است اعتیاد را به عنوان بخشی از هویت خود بپذیرد. برای دگرگون کردن مسیر زندگی این افراد، تغییر روایت ذهنی از طریق آموزش، مشاوره و تجربه‌های مثبت ضروری است. هنگامی که نوجوان یاد می‌گیرد داستان زندگی او می‌تواند بر پایه موفقیت، تلاش و روابط سالم نوشته شود، دیگر نیازی به مصرف مواد برای معنا دادن به زندگی خود نخواهد داشت.
سرمایه‌گذاری بر سلامت روان؛ ستون فقرات آینده جامعه
کارشناسان در پایان نتیجه‌گیری می‌کنند که سرمایه‌گذاری بر سلامت روان نوجوانان، سرمایه‌گذاری مستقیم بر آینده جامعه است؛ هر نوجوانی که از چرخه اعتیاد دور نگه داشته شود، پتانسیل تبدیل شدن به نیرویی سازنده در اجتماع را دارد. نگاه آینده‌نگر ایجاب می‌کند که برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد و تقویت سلامت روان نه به‌عنوان پروژه‌های کوتاه‌مدت، بلکه به عنوان راهبردی پایدار دنبال شوند. این سرمایه‌گذاری نه‌تنها هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از اعتیاد را کاهش می‌دهد، بلکه جامعه‌ای سالم‌تر، خلاق‌تر و توانمندتر می‌سازد؛ سلامت روان نوجوانان همان ستون فقرات آینده هر جامعه محسوب می‌شود.
انتهای پیام/