به گزارش روابط عمومی ستاد مبارزه با مواد مخدر به نقل از ایمنا، اعتیاد در دوران نوجوانی تنها به معنای مصرف مواد مخدر کلاسیکی همچون تریاک یا هروئین نیست، بلکه طیف گسترده‌ای از رفتارهای وابستگی‌زا را دربر می‌گیرد. سیگار، قلیان، داروهای آرام‌بخش و حتی وابستگی شدید به فضای مجازی و بازی‌های آنلاین نیز می‌توانند در زمره رفتارهای اعتیادگونه قرار گیرند. این گستره نشان می‌دهد که نوجوانان در معرض تهدیدهای متنوعی قرار دارند و فشار همسالان می‌تواند در هر یک از این حوزه‌ها نقش مؤثری ایفا کند.
زمانی که گروهی از دوستان، مصرف سیگار یا الکل را به‌عنوان تفریح یا نشانه‌ای از بلوغ معرفی می‌کنند، نوجوانی که در پی کسب پذیرش اجتماعی است، به‌راحتی ممکن است در این مسیر قرار گیرد.
ویژگی‌های زیستی و روان‌شناختی دوران نوجوانی، آسیب‌پذیری این گروه سنی را افزایش می‌دهد. بخش پیش‌پیشانی مغز ـ که مسئول تصمیم‌گیری منطقی و کنترل هیجانات است ـ در این سن هنوز به‌طور کامل تکامل نیافته و همین امر باعث می‌شود هیجانات لحظه‌ای و فشارهای گروهی بر تصمیمات آنان غلبه کند. نوجوان ممکن است در لحظه و به‌دلیل تشویق دوستان، مصرف ماده‌ای را تجربه کند بدون آنکه به پیامدهای بلندمدت آن بیندیشد. این ضعف در کنترل تکانه‌ها، همراه با نیاز شدید به تعلق اجتماعی، ترکیبی خطرناک برای آغاز اعتیاد ایجاد می‌کند.
گروه‌های نوجوانی معمولاً دارای قواعد نانوشته‌ای هستند که اعضا برای پذیرفته‌شدن، ناگزیر از پیروی از آن‌ها هستند. در برخی جمع‌ها، مصرف مواد یا رفتارهای پرخطر به‌عنوان نماد وفاداری یا شجاعت تلقی می‌شود و نوجوانی که نمی‌خواهد از جمع طرد شود، ممکن است برخلاف ارزش‌های شخصی یا خانوادگی خود به این رفتارها تن دهد. این پویایی گروهی فشار روانی شدیدی ایجاد می‌کند و باعث می‌شود نوجوان احساس کند انتخاب دیگری ندارد؛ در واقع، در چنین شرایطی اعتیاد نه از روی میل فردی، بلکه به‌عنوان ابزاری برای بقا در جمع شکل می‌گیرد.
پژوهش‌های اجتماعی و روان‌شناسی نشان داده‌اند که احتمال گرایش به مصرف مواد در نوجوانانی که دوستان مصرف‌کننده دارند، چندین برابر بیش از سایرین است. این واقعیت آماری نشان می‌دهد که گروه همسالان نه‌تنها یک عامل جانبی، بلکه یکی از مهم‌ترین محرک‌های آغاز مصرف به شمار می‌رود. حتی اگر نوجوان در خانواده‌ای سالم و حمایتگر رشد کرده باشد، قرار گرفتن در جمعی ناسالم می‌تواند اثرات مثبت محیط خانوادگی را خنثی کند. ازاین‌رو، بررسی شبکه‌های اجتماعی نوجوانان و کیفیت روابط دوستانه آنان، از کلیدهای اساسی پیشگیری از اعتیاد محسوب می‌شود.
نوجوانان بیش از هر زمان دیگری در معرض تأثیرپذیری از محیط اطراف خود قرار دارند
روانشناس بالینی کودک و نوجوان تأکید کرد: اعتیاد در دوران نوجوانی یکی از چالش‌های جدی اجتماعی و خانوادگی است و نقش گروه همسالان در شکل‌گیری رفتار نوجوانان انکارناپذیر است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، مائده سلیمی، روانشناس بالینی کودک و نوجوان، با بیان اینکه اعتیاد در دوران نوجوانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی مطرح است، اظهار کرد: این مقطع از زندگی با تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی همراه است و نوجوانان بیش از هر زمان دیگری در معرض تأثیرپذیری از محیط اطراف قرار دارند. یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌دهنده رفتار آنان، گروه همسالان است که می‌تواند نقشی حمایتی و مثبت داشته باشد یا زمینه‌ساز بروز رفتارهای پرخطر شود.
وی افزود: نوجوانان در این سن به‌دنبال هویت‌یابی، استقلال و پذیرش اجتماعی هستند. نیاز به تعلق به گروه و کسب تأیید از دوستان، آنان را به سمت رفتارهایی سوق می‌دهد که گاه با ارزش‌های خانوادگی یا اجتماعی در تضاد است. این نیاز طبیعی، اگر به‌درستی هدایت نشود، ممکن است زمینه گرایش به مصرف مواد یا تجربه رفتارهای پرخطر را فراهم کند.
سلیمی با اشاره به اینکه تأثیرپذیری از گروه همسالان همواره جنبه منفی ندارد، تصریح کرد: در بسیاری از موارد، دوستان می‌توانند نقش حمایتی داشته باشند. تشویق به ورزش، مطالعه یا فعالیت‌های هنری می‌تواند آثار مثبت چشمگیری برجای گذارد و حضور در جمع‌های سالم، خطر تمایل به مصرف مواد را کاهش می‌دهد. نوجوانانی که در چنین جمع‌هایی قرار دارند، معمولاً در برابر فشارهای اجتماعی مقاومت بیشتری نشان می‌دهند.
فشار همسالان، عاملی اثرگذار در آغاز اعتیاد نوجوانان
این روانشناس بالینی کودک و نوجوان ادامه داد: فشار همسالان برای تجربه مواد مخدر و دخانیات، یکی از اصلی‌ترین عوامل آغاز اعتیاد در میان نوجوانان است. بسیاری از نوجوانان برای اثبات شجاعت یا کسب جایگاه در گروه، به مصرف مواد روی می‌آورند. این فشار اجتماعی، به‌ویژه در جمع‌هایی که رفتارهای پرخطر عادی‌سازی می‌شود، می‌تواند بسیار مخرب باشد.
وی تأکید کرد: خانواده و نظام آموزشی می‌توانند با ایجاد ارتباط مؤثر، آموزش مهارت‌های زندگی و تقویت اعتمادبه‌نفس نوجوانان، نقش مهمی در کاهش آثار منفی گروه همسالان داشته باشند. زمانی که نوجوان احساس کند در خانه و مدرسه پذیرفته و حمایت می‌شود، کمتر به دنبال تأیید در گروه‌های ناسالم می‌رود.
سلیمی در پایان خاطرنشان کرد: اعتیاد نوجوانان پدیده‌ای چندوجهی است و گروه همسالان در آن نقشی کلیدی ایفا می‌کنند. هدایت این انرژی اجتماعی به سوی فعالیت‌های مثبت، نیازمند همکاری خانواده، مدرسه و نهادهای اجتماعی است. اگر این نهادها بتوانند جایگزین‌های سالمی برای نیاز به تعلق و پذیرش فراهم کنند، احتمال گرایش نوجوانان به اعتیاد به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.
تلاشی نادرست برای کسب هویت اجتماعی
رفاطمه رضازاده وانشناس کودک و نوجوان تأکید کرد: در نبود فرصت‌های سالم برای رشد و سرگرمی، نوجوانان بیش از پیش در معرض گروه‌هایی قرار می‌گیرند که مصرف مواد را راهی برای پر کردن خلأهای عاطفی و اجتماعی معرفی می‌کنند.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان، با بیان اینکه اعتیاد نوجوانان تنها یک مسئله فردی نیست، اظهار کرد: در محیط‌هایی که فرصت‌های سالم برای تفریح و رشد کمتر فراهم است، نوجوانان بیشتر به سمت گروه‌هایی گرایش پیدا می‌کنند که مصرف مواد را ابزاری برای پر کردن خلأها و کمبودهای هیجانی می‌دانند.
وی افزود: فشار همسالان اغلب به‌صورت غیرمستقیم اعمال می‌شود؛ در واقع، نوجوانان برای آنکه از جمع طرد نشوند یا احساس عقب‌ماندگی نکنند، رفتارهای دوستان خود را تقلید می‌کنند. این فشار روانی می‌تواند حتی بدون اجبار مستقیم، آنان را به سمت تجربه مصرف مواد سوق دهد.
رضازاده با اشاره به اینکه بسیاری از نوجوانان مصرف مواد را ابزاری برای ساختن تصویری متفاوت و جذاب از خود در جمع می‌دانند، تصریح کرد: این تلاش برای کسب هویت اجتماعی، اگر در مسیر ناسالم هدایت شود، ممکن است به وابستگی و اعتیاد منجر شود. در واقع، مواد مخدر گاهی در ذهن نوجوانان به نمادی از جرئت یا بلوغ تبدیل می‌شود.
پیامدهای بلندمدت تأثیر گروه همسالان بر رفتار نوجوانان
این روانشناس کودک و نوجوان با بیان اینکه تأثیر گروه همسالان در آغاز مصرف مواد ممکن است ابتدا به‌صورت تجربه‌های گذرا بروز کند، ادامه داد: افت تحصیلی، بروز مشکلات رفتاری و حتی تغییرات پایدار در ساختار مغز از جمله پیامدهای جدی این نوع فشارهای اجتماعی است.
وی خاطرنشان کرد: برای مقابله با این پدیده، باید مهارت‌های «نه گفتن» و مقاومت در برابر فشار گروهی به نوجوانان آموزش داده شود. برگزاری برنامه‌های آموزشی در مدارس، فعالیت‌های گروهی سالم و ایجاد فضاهای فرهنگی و ورزشی می‌تواند جایگزینی مثبت برای نیاز نوجوانان به تعلق اجتماعی باشد.
رضازاده افزود: اعتیاد نوجوانان بیش از آنکه نتیجه انتخاب فردی باشد، محصول تعاملات اجتماعی و فشار گروه همسالان است. اگر جامعه بتواند مسیرهایی سالم برای هویت‌یابی و احساس تعلق فراهم کند، نوجوانان کمتر به سمت مصرف مواد کشیده خواهند شد و انرژی جمعی آنان در جهت رشد، خلاقیت و شکوفایی هدایت می‌شود.
نقش مدرسه و خانواده در هدایت فشار همسالان
کارشناسان تأکید می‌کنند: مدرسه، به‌عنوان دومین محیط اجتماعی پس از خانواده، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری رفتار و نگرش نوجوانان دارد. اگر فضای آموزشی صرفاً بر دروس نظری متمرکز باشد و فرصت‌های فرهنگی، ورزشی و هنری در آن محدود شود، نوجوانان به‌احتمال بیشتری به گروه‌های خارج از مدرسه گرایش پیدا می‌کنند؛ گروه‌هایی که ممکن است ناسالم باشند.
در مقابل، مدارس می‌توانند با ایجاد تیم‌های ورزشی، انجمن‌های فرهنگی و برنامه‌های مشارکتی، نیاز نوجوانان به تعلق اجتماعی را در مسیر مثبت هدایت کنند. چنین جایگزین‌های سالمی، فشار گروهی را از یک تهدید به فرصتی برای رشد و یادگیری اجتماعی تبدیل می‌کنند.
گفت‌وگوی صادقانه، عامل کلیدی پیشگیری
ارتباط باز و صادقانه میان والدین و نوجوانان از مؤثرترین ابزارهای پیشگیری از رفتارهای پرخطر است. بسیاری از نوجوانان به دلیل ترس از قضاوت یا تنبیه، مشکلات و فشارهای اجتماعی خود را پنهان می‌کنند و همین سکوت، آنان را آسیب‌پذیرتر می‌سازد.
اگر والدین بتوانند فضایی امن برای گفت‌وگو ایجاد کنند، نوجوانان با آرامش بیشتری درباره فشارهای گروهی سخن خواهند گفت و در نتیجه، زمینه راهنمایی مؤثر فراهم می‌شود. گفت‌وگو نه تنها آگاهی می‌آورد، بلکه اعتماد به نفس نوجوان را تقویت کرده و او را در برابر وسوسه‌ها و فشار همسالان مقاوم‌تر می‌کند.
نقش فرهنگ عمومی در شکل‌گیری رفتار نوجوانان
فشار همسالان در خلأ به‌وجود نمی‌آید؛ بلکه مجموعه‌ای از شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زمینه‌ساز آن است. در جوامعی که فرصت‌های سالم برای رشد نوجوانان محدود باشد، گروه‌های ناسالم سریع‌تر شکل می‌گیرند و آنان را به‌سوی رفتارهای پرخطر می‌کشانند.
از سوی دیگر، فرهنگ عمومی در مورد مصرف مواد تأثیری تعیین‌کننده دارد. اگر مصرف سیگار یا مواد مخدر در جامعه عادی‌سازی شود، نوجوانان آن را بخشی از زندگی اجتماعی تلقی می‌کنند. بنابراین، سیاست‌های کلان فرهنگی و اجتماعی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که از یک‌سو فرصت‌های سالم برای نوجوانان فراهم شود و از سوی دیگر، مصرف مواد از حالت عادی خارج گردد.
ضرورت نگاه جامع در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان
برای مقابله مؤثر با اعتیاد در میان نوجوانان، نگاهی جامع و چندسطحی ضروری است. خانواده باید پناهگاه امن و حمایتگر باشد، مدرسه باید زمینه فعالیت‌های سالم را فراهم کند و جامعه باید سیاست‌هایی فرهنگی و اقتصادی در جهت پیشگیری تدوین نماید.
تنها در صورت همکاری هم‌افزا میان این نهادها می‌توان فشار گروه همسالان را از تهدیدی جدی به نیرویی مثبت برای رشد، خلاقیت و شکوفایی نوجوانان تبدیل کرد. هنگامی که این هماهنگی شکل گیرد، انرژی جمعی نسل جوان در مسیر یادگیری، مشارکت و سازندگی هدایت خواهد شد.
انتهای پیام/