تویسرکان‌منش افزود: سال‌های گذشته به دلیل اینکه اعتقاد بر این بود که از فرم آسیب‌رسان اعتیاد به سمت فرمهای کم‌خطرتر حرکت کنیم و کنترل بیماری‌های عفونی مانند HIV را در معتادان تزریقی داشته باشیم، بحث جایگزینی مواد با داروهایی مانند متادون شکل گرفت و توسعه پیدا کرد که بسیار هم موفق بود و باعث شد موج انتشار ایدز در کشور در معتادان تزریقی کنترل شود و جایگزین‌هایی مانند شربت تریاک و متادون که فرمهای کم‌خطرتری نسبت به تزریق هستند، جایشان را بگیرد اما در یک دهه گذشته وابستگی ما به درمان‌های آگونیستی افزایش پیدا کرد و به نوعی عمده درمان کشور توسط درمان با متادون و شربت تریاک است که این برخلاف روند جهانی است.
وی گفت: معمولا در دنیا داروهای متنوع آگونیست و آنتاگونیست و روش‌های مختلف درمان‌های غیردارویی وجود که به اقتضای هر فرد (شرایط جسمی، روحی و اجتماعی) و با تشخیص درمانگران این روش‌ها انتخاب می‌شود.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی اظهار داشت: یکی از این داروها، بوپره‌نورفین است. بوپره‌نورفین داروی قدیمی نگهداری، سم‌زدایی و درمان اعتیاد است اما اتفاقی که در ایران افتاده این است که ما دسترسی به فرم محدودی از این دارو داریم که تحت عنوان قرص زیرزبانی است و این دارو هم نسبت به مشابهات خود مانند متادون و شربت تریاک گران محسوب می‌شود که دبیرخانه ستاد با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مراکز تحقیقاتی در مراحل تولید دارو تغییراتی را ایجاد کرده اند که دارو با قیمت ارزان‌تر و کیفیت مناسب‌تر در بازار تولید شود.
تویسرکان منش بیان کرد: سایر فرم‌هایی که از این دارو وجود دارد؛ مانند فرمهای تزریقی، غشای پوستی و غشای داخل دهانی و فرمهای طولانی اثری که نیاز نیست معتاد هر روز مصرف کند؛ در حال تولید است و ما قصد داریم سهم بیشتری از درمان اعتیاد را به داروهای جدیدتر اختصاص دهیم، از طرفی همچنین داروهای گیاهی موثری که مراحل علمی تولید خود را سپری کردند و مجوزهای لازم را یا دریافت کرده‌اند و یا در حال اخذ هستند، وارد بازار می‌شوند.
وی افزود: خط قرمز ستاد این است که هر روش درمانی که می‌خواهد در درمان کاهش آسیب استفاده شود، باید مبتنی بر شواهد علمی کافی باشد و مجوزهای لازم را اخذ کند. اغلب داروهای گیاهی که در مراکز غیرمجاز و در عطاری‌ها که تحت عنوان داروی ترک توزیع می‌شود، داروهای غیرمفید و حاوی ترکیبات مضری هستند، اما مجموعه‌های علمی مانند پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی و برخی از شرکت‌های دانش بنیان تحت پوشش معاونت علمی ریاست جمهوری موفق شدند که فرمول‌هایی را از داروهای بومی کشور تولید کنند که در مراحل آزمایشگاهی و کارآزمایی بالینی اثربخشی خود را در برخی از جنبه‌های درمان و کاهش آسیب نشان دادند و این داروها مورد حمایت ستاد قرار خواهد گرفت.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد گفت: برای درمان اعتیاد روش منحصر به فردی برای همه وجود ندارد، به طور مثال اگر داروی گیاهی مانند “دتوکسین” وارد بازار شد به این مفهوم نیست که همه افراد، برای همه سنین برای همه انواع اعتیاد به مواد مخدر و محرک مناسب است. این داروها باید تحت نظارت پزشک، با تجویز پزشک، همراه با درمان‌های روانشناسانه، همراهی مددجو و حمایت‌های اجتماعی به کار گرفته شوند تا بتوانند اثرات مضر استفاده از مواد را کاهش دهند، بنابراین داروی بوپره‌نورفین گرچه داروی جدیدی نیست اما تکنولوژی جدیدی برای تولید آن به کار گرفته می‌شود و میزان و تیراژ تولید بالا و قیمت پایین می‌آید؛ همچنین اشکال متنوعی از این دارو برای استفاده راحت تر و اثرات طولانی تولید می‌شود، بنابراین در مجموع ما می‌خواهیم سهم داروهای نوین را از درمان اعتیاد در کشور بالا ببریم، اما وابستگی بیش از حدی که ناخواسته به داروهایی مانند متادون پیدا کردیم را کاهش دهیم.
از تولید و توزیع داروی اینوو لیپومد جلوگیری شود
تویسرکان منش در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه دارویی به اسم اینوو لیپومد در داروخانه‌ها در حال توضیح است و آیا شما خاصیت دارویی این شربت را تأیید می‌کنید، گفت: از گیاه شاهدانه، از گذشته‌های نه چندان دور تاکنون، استفاده‌های متعدد صنعتی و طبی می‌شده است؛ این گیاه که به نوعی مادر و منشأ حشیش است، دارای فرآورده‌ها و مواد متعددی است که برخی از این مواد، ایجاد اثرات توهم‌زایی و روان‌گردانی می‌کنند که معروف‌ترین آن ترکیبی به نام THC است که این ترکیب، ترکیب اصلی است که آثار مضر ماری جوانان، حشیش، بنگ و گراس را ایجاد میکند اما ترکیبات دیگر در این گیاه وجود دارد که ادعا می‌شود کاربردهای پزشکی دارند.
وی افزود: مراکز تحقیقاتی در دنیا روی کاربردهای پزشکی این فرآورده کار کردند و مقالات محدودی وجود دارد که در برخی از موارد معدود، می‌تواند کاربرد پزشکی داشته باشد اما هنوز مورد تأیید مراجع رسمی دنیا مانند سازمان بهداشت جهانی و FDA قرار نگرفته است، چند ماه پیش مطلع شدیم که فرآورده‌ای در داروخانه‌ها توزیع شده که ظاهراً از عصاره گیاه شاهدانه داخلش به کار رفته است که بلافاصله وارد عمل شده و طبق تحقیقات، مشخص شد که مجوز تولید و توزیع آن توسط سازمان غذا و داروی ایران تحت عنوان فرآورده گیاهی و مکمل داده شده و از لیست داروهای تحت کنترل آنها خارج شده بود.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد بیان کرد: طبق بررسی بیشتر، متوجه شدیم که هماهنگی با دبیرخانه ستاد صورت نگرفته است و ادعا شده که این دارو خاصیت تسکینی دارد و به عنوان مسکن در دردها به کار می‌رود، اگرچه در بروشور دارو، ادعای ۹ گانه و خواصی مبنی بر ضد سرطان بودن و پیشگیری از گسترش تومور و… دیده شده که هیچ کدام مبنای علمی ندارد، به همین دلیل به فوریت، مکاتباتی با وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو انجام دادیم و سؤالاتی مطرح کردیم که در صورت وجود مستندات علمی مبنی بر تأثیر این دارو در تسهیل دردها و اثرات روی تومورها، برای ما ارسال شوند، همچنین مجوزی که برای تولید این دارو صادر شده و مواد اولیه آن از کشت یا واردات بوده است، ارسال کنند و مراجع ذی‌ربط کشور را در جریان گذاشتیم.
تویسرکان منش گفت: ستاد مبارزه با موادمخدر با توزیع اینگونه داروها در داروخانه‌ها مخالف است، زیرا شواهد علمی متقنی برای کاربرد پزشکی حشیش وجود ندارد و مقالات علمی محدود در این رابطه نیز در حجم بسیار محدود استفاده شده و هیچ تأیید علمی برای آن گواه نیست، گرچه در این دارو (اینوو ایپومد) ادعا می‌شود، میزان ماده روان‌گردان (THC) ناچیز یا صفر است؛ اما نگرانی کنترل این دارو داریم. حتی اگر این دارو، خاصیت تسکینی داشته باشد، اساساٌ نیازی به مسکن جدید با منشأ شاهدانه در کشور وجود ندارد، از نظر پزشکی آنقدر دست ما باز است و سبد مسکن ها در کشور زیاد هست که نیاز به تولید و توزیع این نوع دارو نیست، البته این دارو، داروی حشیش نیست اما عصاره این دارو می‌تواند از گیاه شاهدانه استخراج شود.
وی بیان داشت: در مجموع این دارو که تحت عنوان گیاهی توزیع شده، متأسفانه با مجوز مراجع رسمی انجام شده و بر اساس گزارشات واصله، شرکت تولید و توزیع‌کننده از طریق ویزیتورهای خود در حال توجیه همکاران پزشکی برای تجویز این دارو هستند گرچه خوشبختانه استقبالی از این دارو روی نداده اما همچنان نگران هستیم که میزان ماده THC این دارو، از میزان مجاز بیشتر باشد و ایجاد اثرات روان‌گردانی و وابستگی مخصوصاً در قشر جوان و نوجوان و احیاناً دانش‌آموزان و دانشجویان داشته باشد و از مراجع ذی‌ربط در وزارت بهداشت و سایر مراجع می‌خواهیم کنترل بیشتری روی داروهای تحت کنترل داشته باشند.
تویسرکان منش گفت: افزودن داروهای مخدر مانند کدئین و ترکیبات تریاک به داروهای معمول، از نظر ما جایگاهی ندارد، استفاده از گیاه شاهدانه و ترکیبات داخل آن، مصارف پزشکی تأییدشده‌ای ندارد، بنابراین در مجموع نیاز به ایجاد نگرانی جدید در جامعه نیست و نظر ما این است که از تولید و توزیع این دارو جلوگیری شود.
معتادان باید در اولویت واکسن کرونا باشند
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد مبارزه با موادمخدر با بیان اینکه معتادانی که جمع‌آوری می‌شوند، بعد از سه یا ۶ ماه یا نهایت یکسال از مراکز، رها می‌شوند و در جامعه زندگی می‌کنند، گفت: به دلیل اینکه این افراد نسبت به وضعیت سلامت خود و رعایت پروتکل‌های بهداشتی ممکن است بی‌تفاوت تر باشند، زنجیره انتقال ویروس کرونا در جامعه توسعه خواهد یافت، لذا واکسیناسیون این افراد هم به نفع خودشان و هم به نفع جامعه است.
دکتر رضا تویسرکان منش صبح امروز در نشست خبری مجازی که صبح روز شنبه ۱۱ اردیبهشت ماه برگزار شد، در پاسخ به ضرورت واکسیناسیون معتادان متجاهر گفت: معتادان متجاهر به موجب اعمال ماده ۱۶ قانون مبارزه با مواد مخدر جمع‌آوری و نگهداری می‌شوند. به نوعی در مراکز نگهداری در مرحله گذراندن مجازات‌های جایگزین حبس هستند و به نوعی به اجبار در مراکز نگهداری می‌شوند؛ بنابراین مسئولیت حفظ سلامت و جان آنها برعهده دولت و مراکز نگهداری‌کننده است و به منظور رعایت حقوق انسانی و حقوق بشر ما موظف هستیم که همه شرایط بهداشتی را برای این مددجویان فراهم کنیم.
وی افزود: همچنین از طرفی معتادان به مواد مخدر به دلیل استفاده از مواد و شرایط نامناسب زندگی، سکونت و تغذیه‌ای که دارند، دچار ضعف سیستم ایمنی هستند. همانطور که میدانید مهم‌ترین سد دفاعی که ما در مقابل ویروس کرونا داریم، سیستم ایمنی بدن است؛ بنابراین زمانی که سیستم ایمنی فرد ضعیف می‌شود، فرد مستعد ابتلا به بیماری و فرم وخیم بیماری می‌شود، لذا این افراد جزو گروه های اسیب پذیر همچون بیماران پیوندی و دیالیزی محسوب می شوند و به نوعی در اولویت دریافت واکسن قرار دارند.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد بیان داشت: از سوی دیگر ما برای اینکه بتوانیم زنجیره انتقال ویروس را قطع کنیم، لازم است تعداد زیادی از افراد در کشور واکسینه شوند. پس معتادانی که جمع‌آوری شدند، بعد از سه یا ۶ ماه یا نهایت یکسال که از مراکز جمع آوری رها می‌شوند و در جامعه زندگی می‌کنند. به دلیل اینکه برخی نسبت به وضعیت سلامت خود و رعایت پروتکل‌های بهداشتی ممکن است بی‌تفاوت تر باشند، بنابراین زنجیره انتقال در جامعه توسعه خواهد یافت، بنابراین واکسیناسیون آنها هم به نفع خودشان و هم به نفع جامعه است.
تویسرکان منش گفت: کل جمعیت این افراد که در سال ۹۹ نگهداری می‌شدند، حدود ۵۸ هزار نفر است؛ پس این تعداد سهمیه بالایی از واکسن را نمی‌خواهند. اگر با توجه به قول‌هایی که مسئولین کشور دادند، در خردادماه تولید واکسن داخلی آغاز شود، بخش قابل توجهی از سهمیه واکسن به آنان تخصیص پیدا نخواهد کرد؛ از طرفی تمایل داریم که همه کسانی که با این افراد در تماس هستند، اعم از مراقبین و کسانی که در مراکز ماده ۱۵ فعالیت می‌کنند و خدمات ارائه می‌دهند نیز، در اولویت دریافت واکسن قرار گیرند.
وی بیان کرد: با توجه به واریانت‌های جدیدی که مرتب درمورد ویروس کرونا کشف می‌شود مانند کرونای هندی، انگلیسی، آفریقایی و… که قدرت سرایت و بیماری‌زایی بالاتری دارند، این نگرانی وجود دارد که وقتی در مرکز نگهداری صدها یا هزاران نفر در کنار هم نگهداری می‌شوند، حتی با رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی، امکان ابتلا و سرایت در این محل وجود دارد، بنابراین در مجموع با توجه دلایل مذکور از وزارت بهداشت درخواست کردیم که این مددجویان را در اولویت دریافت واکسن کرونا قرار گیرند.
هدف نهایی درمان اعتیاد، عدم وابستگی قطعی فرد به موادمخدر است
وی افزود: وابستگی به مواد، یک بیماری جسمی و روحی مزمن است که عوامل متعدد ذاتی، سرشتی، روانی، اجتماعی و فرهنگی در تولید و ابتلا به این بیماری موثر هستند، بنابراین اعتیاد بیماری پیچیده ای محسوب می شود، لذا در بیماری های مزمن و پیچیده، درمان ها هم پیچیدگی خاص خود را دارد. یعنی برای اینکه فرد را به زندگی عادی برگردانیم هیچ درمان معجزه آسایی نداریم که فرد بلافاصله پاک شود.
این مقام مسئول در ستاد گفت: گرچه شروع مصرف در فرد اختیاری است و وی ممکن است تحت کنجکاوی و توصیه همسالان به سمت آزمایش این مواد بروند با این تصور که یک یا چند بار مصرف مواد محرک، اعتیاد نمی آورد، اما در ادامه مصرف، تغییراتی در فیزیولوژی بدن و بافت مغز وی اتفاق می افتد که اختیار را از او سلب می کند که در ادامه، منجر مصرف اجباری می شود.
تویسرکان منش بیان کرد: درست است که هدف نهایی درمان اعتیاد، عدم وابستگی قطعی فرد به موادمخدر و پاکی است، اما به دلایل متعددی، ممکن است نمی‌توانیم این هدف نهایی را در کوتاه مدت ایجاد کنیم. بنابراین ترجیح می‌دهیم که یکسری از عوارض و مشکلات ناشی از اعتیاد را کاهش دهیم.
وی ادامه داد: داروهای آگونیست یکی از این روش های درمان است که سعی می کنیم توسط آن، این افراد را به عنوان عضو فعال به جامعه بازگردانیم و در عین حال خشنونت و اختلالات ناشی از مصرف را در این افراد کاهش دهیم.
تویسرکان منش تصریح کرد: در همه دنیا میزان عود و بازگشت به مصرف مواد بالا است. پس باید هر دوی اینها را مکمل یکدیگر در نظر بگیریم. در واقع تمام درمان‌ها مکمل هم هستند. در ایران روش های علمی در درمان اعتیاد وجود دارد که در کنار هم پکیجی را فراهم میکند که اگر فرد قادر به کنار گذاشتن کامل مواد نیست، همراه درمان، به زندگی سالم اجتماعی برگردد تا با کمک طولانی مدت فرد را از وابستگی به داروهای آگونیست نجات دهیم.
در همه متدهای درمانی، میزان عود بالاست
وی گفت: طبق آمار، ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد که از این تعداد، ۶۰ تا ۸۰ هزار نفر معتادان متجاهر هستند که کمتر از سه درصد جمعیت معتادان کشور می‌شود. در اغلب اخبار رسانه ای توجه بیشتر به این جمعیت سه درصدی است که وظیفه ستاد و دستگاه های اجرایی پاکسازی آنان است. برنامه ای که ستاد در نظر دارد، برای کل جمعیت معتادان است تا با روش های درمانی انها را به زندگی عادی خودشان برگرداند.
مدیرکل درمان و حمایت های اجتماعی ستاد گفت: متدهای درمانی زیادی وجود دارد که در همه انها میزان عود نیز بالاست، این ماهیت این بیماری مزمن است. معتادان متجاهر سه تا ۶ ماه در مرکز نگهداری می شوند که در این مدت امکان ارائه همه خدمات درمانی، روانشناسی و حمایت اجتماعی و بازگشت به اشتغال وجود ندارد، به همین منظور مراکز جامعی در کشور در شرف تاسیس است که تعدادی زیادی از آنها افتتاح شده است که بعد از نگهداری معتادان متجاهر در مراکز ماده ۱۶، این افراد برای حرفه آموزی و حمایت های مددکاری به این مراکز مراجعه می کنند و ضمن حرفه آموزی، پیگیری و مراقبت بعد از خروج داشته باشند تا در طولانی مدت در جامعه پاک باقی بمانند. در مورد بقیه معتادان مصرف کننده نیز هر دو شیوه درمان و کاهش آسیب انجام می شود و هدف نهایی این است که فرد از مصرف مواد جدا شود.
تویسرکان منش با اشاره به سرنوشت توزیع متادون گفت: در این خصوص، دو نظریه وجود دارد که نمی‌توان با قاطعیت گفت کدام از آنها درست یا اشتباه است. گروه درمانگران اعتیاد معتقدند توزیع داروهای آگونیست به ویژه متادون باید در مراکز درمان MMT اتفاق بیفتد، توجیه‌شان هم این است که متادون برای فرد معتاد، پاداش یا طعمه‌ای است که از این طریق درمان ها جایگزین همچون درمان‌های روانشناسانه هم دریافت کند تا فرد را پاک نگه داریم و رفتارهای پر خظر وی را کنترل کنیم. از طرفی برخی صاحبنظر معتقدند وقتی ما هزاران قلم دارو از طریق شبکه گسترده داروخانه ها توزیع می‌کنیم چرا نتوانیم یک قلم دارو متادون را توزیع کنیم؟ در هر صورت این درگیری علمی و صنفی سالهاست که ادامه دارد، اما آخرین تصمیمات طبق نظر کمیته درمان این است که در حال حاضر روال قبلی توزیع و عرضه داروی متادون از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی، کلینیک‌های MMT باشد.
وی بیان کرد: طبق آمارهای اعتیاد، شیوع اعتیاد در مردان بیشتر است و سهم زنان از جامعه آماری معتادان، ۱۵۶ هزار نفر است که معادل ۶ درصد جمعیت معتادان و ۶ دهم درصد کل جمعیت کشور است؛ بنابراین از نظر شیوع آمار بالایی در حوزه اعتیاد زنان نداریم، اما از لحاظ بروز آن نگرانی‌هایی وجود دارد. متاسفانه سرعت رشد اعتیاد در زنان رو به افزایش است ضمن اینکه رشد مصرف مواد صنعتی به عنوان درمان لاغری در میان زنان در مراکزی مانند آرایشگاه ها، عطاری ها، باشگاه‌های ورزشی و… باعث نگرانی است.
این مقام مسئول ادامه داد: در میان این قشر، زنان بی خانمان و متجاهری هستند که برای این گروه خاص، ستاد توسعه مراکز درمان و نگهداری زنان را در نظر گرفت، چنانچه در سال گذشته پنج مرکز نگهداری ویژه زنان در تهران، سیستان و بلوچستان، مشهد، تبریز و البرز اختصاص یافت.
وی افزود: آسیب هایی که متوجه زنان است بیش از مردان است و انگ اجتماعی بالاتری دارند و برای دسترسی به مواد، مجبور به تن دادن به آسیب های اجتماعی هستند، به همین دلیل زنان در اولویت اقدامات کاهش آسیب قرار دارند، همچنین برای گروه زنان معتادی که متجاهر نیستند بنا داریم خدمات درمان و کاهش آسیب اقشار آسیب پذیر بخصوص بانوان را در مراکز خدمات درمانی دنبال کنیم.
