شیوع اعتیاد به مواد مخدر در میان بانوان، زنگ خطری جدی در ارتباط با ضرورت رویارویی با این آسیب به شمار می‌رود، کارشناسان از ضعف اطلاع‌رسانی و آموزش به عنوان مهم‌ترین دلایل گسترش اعتیاد در میان این قشر از جامعه نام می‌برند.
ویرانگری‌های حاصل از اعتیاد به ویژه در میان بانوان، زمینه‌ساز سقوط بسیاری از ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی در جامعه شده و بدین ترتیب سلامت جامعه را به طور جدی دچار مخاطره کرده است.
پیامدهای اعتیاد بانوان
اعتیاد زنان به خاطر نقشی که این قشر از جامعه در استحکام خانواده و به تبع آن پایداری جامعه برعهده دارند، می‌تواند اثرات سوء بیشتری داشته باشد. پیامدهای اعتیاد زنان دارای ابعاد گسترده‌ای است. فروپاشی خانواده یکی از پیامدهای منفی اعتیاد مادر خانواده به شمار می رود. کاهش احساس مسوولیتی که بر اثر این عارضه نمایان می شود، قدرت واکنش و عکس العمل مناسب را از فرد به عنوان همسر و مادر در شرایط حساس و حوادث مختلف سلب می‌کند. با اعتیاد مادر به عنوان رکن اصلی خانواده، نظم و انضباط خانواده با چالش جدی مواجه می شود و در صورت زندانی شدن او، مشکلات و نابسامانی های اعضای خانواده دوچندان خواهد شد.
لجام گسیختگی ارتباط میان فرزندان و والدین از دلایل دیگری به شمار می رود که به ناپایداری این خانواده ها منجر می شود. با اعتیاد مادر خانواده فرزندان به جای اینکه توسط والدین کنترل شوند، برعکس نقش کنترل‌کنندگی را در قبال والدین پیدا می‌کنند و این شرایط سبب می شود تا ناهنجاری‌های مختلفی برای این افراد به وجود آید. از آن جهت که والدین معتاد، قدرت و اقتدار لازم را برای نظارت بر اخلاق و رفتار فرزندان ندارند؛ در چنین شرایطی فرزندان بیشتر وقت خود را در بیرون منزل و با گروه دوستان و همسالان خود بدون نیاز به پاسخگویی به والدین سپری می‌کنند و همین امر زمینه‌ساز انواع بزه‌های ریز و درشت را فراهم خواهد کرد. در حقیقت چون مصرف مواد مخدر برای والدین در اولویت است؛ همین امر فرزندان را نیز به طرف اعتیاد، بزهکاری و رفتارهای ضد اجتماعی سوق می‌دهد. مضاف بر این‌ها زنان معتاد از لحاظ عرف جامعه مورد قبول نیستند و در نهایت طرد می‌شوند. بسیاری از خانواده‌ها دست از حمایت از زنان و یا دختران معتاد خود می‌کشند و همین طردشدگی می‌تواند مشکلات را جدی‌تر و بغرنج‌تر کند. “اعتیاد به ماده مخدر، رفتار اجتماعی است که تمام جامعه را دربرمی‌گیرد و با سلامت و امنیت اجتماعی و افزایش جرم و جنایت در ارتباط است. از آنجا که اعتیاد، فرد معتاد را برده مواد می‌کند، زنان و دختران معتاد، ناگزیر از زندگی مجرمانه هستند. فرد معتاد پس از مصرف مواد نیز بسته به زمینه‌های گوناگون شخصیتی، روانی و محیطی و همچنین آثار خاص ماده‌ای که مصرف کرده، در معرض ارتکاب گونه‌های متعدد دیگری از جرم و جنایت، نظیر: رفتارهای پُرخطر، سرقت، آدم‌ربایی، خودکشی، فروش موادّ مخدر و حتی قتل قرار می گیرد.” (۱)
دیدگاه جامعه‌شناسی
عالیه شکربیگی عضو هیات علمی دانشگاه معتقد است: امروز اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات اصلی جامعه جهانی است. این آمار در جهان از جمله ایران رو به افزایش است. اعتیاد در میان انواع نابهنجاری‌هایی که در حال حاضر جامعه ایران را تهدید می‌کند، بیشترین آسیب را می‌رساند. اما یکی از دلایل گرایش زنان به اعتیاد، اعتیاد همسرانشان است. مردان در گذشته در گروه‌های دوستی مردانه، مواد مصرف می‌کردند ولی اکنون در خانواده این کار را انجام می‌دهند و این اقدام باعث می‌شود، همسران در معرض خطر قرار بگیرند.
اعتیاد دارای ویژگی‌های مخربی است؛ از جمله اینکه معتاد احساس نیاز شدید به ادامه مصرف مواد دارد و تلاش می‌کند از هر طریقی آن را تهیه کند، علاوه بر آن علاقه‌مند به افزایش مداوم مصرف مواد است و وابستگی روانی و جسمانی به آثار مواد دارد. به گفته این جامعه‌شناس، یکی از کارکردهای خانواده، رضایت زناشویی است و در صورت فقدان این رضایت ممکن است، زن به اعتیاد سوق پیدا کنند. در واقع نبود ارتباط عاطفی بین زن و مرد و وقوع طلاق عاطفی زمینه بروز اعتیاد را فراهم می‌کند. ازدواج های اجباری نیز موجب می‌شود که دختران به جای محبت نسبت به همسر خود احساس تنفر کنند. در نتیجه جذب گروه‌های منحرف شده و به دام اعتیاد می‌افتند.
آیات الهی در نفی رفتارهای خطرآفرین
کاهش سنّ مصرف، تغییر الگوی مصرف از موادّ مخدر سنّتی به صنعتی، تنوع انواع مخدر و روان‌گردان‌ها و نیز شیوع بی‌سابقه استعمال مواد در بین گروه‌ها و رده‌های سنّی گوناگون، به‌ویژه دختران و زنان، این پدیده شوم را در صدر پنج آسیب اجتماعی کشور جای داده است. در منابع دینی، آیه یا روایت صریحی درباره موادّ مخدر و اعتیاد وجود ندارد؛ اما قرآن کریم اقدام به هر نوع رفتار خطرآفرینی را که به هلاکت و آسیب انسان منجر می‌شود، ممنوع کرده است: «وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَةِ؛ و خود را به مهلکه و خطر نیفکنید.”(۲)
چنان‌که قتل نفس و ضرر رساندن به خویش را نیز نهی کرده است: «وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ؛ خودکشی نکنید.» (۳) در این خصوص، رفتارهای اعتیادی را مشمول قانون حرمت رفتارهای اسراف‌گرانه نیز می‌توان لحاظ نمود: «إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ؛ مبذّران و مسرفان، برادران شیطان‌هایند.» (۴)
از امام هفتم(ع) نقل شده است: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَی لَمْ یُحَرِّمِ الْخَمْرَ لِاسْمِهَا وَلَکِنْ حَرَّمَهَا لِعَاقِبَتِهَا فَمَا فَعَلَ فِعْلَ الْخَمْرِ فَهُوَ خَمْرٌ؛ خداوند خمر را به جهت اسمش حرام ننمود؛ بلکه آن را به دلیل آثار و مفاسدش ممنوع کرده است. پس، هر چیزی که آثار و پیامدهای خمر را داشته باشد، خمر [و حرام] است.» (۵)
چه باید کرد؟
زنان نخستین قربانیان بسیاری از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی‌اند. در این میان اعتیاد اگر نه اولین و عمده‌ترین بلکه یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. هر جا که پای اعتیاد به مواد مخدر باز می‌شود در صف نخست قربانیان آن زنان قرار دارند، بنابراین می بایست که در این ارتباط کنترل و فرهنگ‌سازی بیشتری صورت گیرد؛ چرا که با توجه به این که سن اعتیاد زنان میان ۲۰ تا ۴۰ سال است، بیشترین عامل اعتیاد زنان در جامعه، اعتیاد همسران یا دیگر اعضای خانواده به شمار می رود که در این ارتباط هم باید رسانه‌ها تلاش بیشتری در جهت اطلاع‌رسانی داشته باشند و هم آموزش و پرورش برنامه‌های مناسبی برای آگاه کردن نوجوانان و جوانان تدارک ببینند. خانواده‌ها هم با شناختی که از فرزندان خود دارند، باید پیش از آلوده شدن آنان به اعتیاد تمهیدات لازم را به کار ببندند و با فرزندانشان با آگاهی از روحیات آنان برخورد کنند و در صورت لزوم از مشاوران خبره در این عرصه کمک بگیرند.
پی‌نوشت:
۱- کتاب داوری، پیشگیری و کنترل اعتیاد با نگرش اسلامی، ص ۳۶.
۲- سوره بقره، آیه ۱۹۵.
۳- سوره نساء، آیه ۲۹.
۴- سوره اسراء، آیه ۲۷.
۵- کلینی، الکافی ، ج ۶ ، ص ۴۱۲.